Hordhac
Marka laga
hadlayo ama la tixgaliyo dhanka maaliyadda iyo xisaabaadka, daynta
muddada-dheer waxaa loola jeeda waa deymaha la filayo in lagu bixiyo muddo ka
badan 1 sanno. Deymahaani waxa ay dawr muhiim ah ka ciyaaraan
qorshaynta maaliyeed iyo go’aan ka
gaarista arimaha gaancsiyeed iyo shakhsiyeed.
Maqaalkan waxa
u ujedadiisu tahay in uu faham guud kaa siiyo :
-waa maxaaydeynta
muddada-dheer, qeexitaankeeda.
- tusaalooyin nooce
bay leedahay.
-iyo ka
doodista adeegsigeeda saamaynta ay ku
leedahay qaybaha kala duwan.
Kabidna ka
guda-galno maqaakeena:
Qeexitaanka deynta muddada-dheer:
Deynta
muddada-dheer waa waajibaad maaliyeed oo soconayaa wax ka badan hal sanno,
waxaana la ku diwaangaliyaa xaashida deelitirka{balance sheet} ee
shirkadda. Waxa ayna u taagan yihiin deymo la filayo in lagu xalliyo wareegyada
ganacsi ee caadiga ah ee shirkadda. Deymahaan waxa ay u baahanyihiin
lacag-bixinno joogta ah oo muddo dheer ah, haddii kale waxa ay noqonaysaa mid
iska badan oo aadan iska bixin karin, sidaas darteed ayaa si qaybo ah loo
bixiyaa.
Note : Marka loo eego waddamada reer-galbeedka ah
Badanaa deymaahani waxaa la socota dul-saar/ribba {interest }. Laakin waddamada
islamic ah dulsaarku ama ribbada waa ka xaaraan.
Deynta
muddada-dheer waxa ay qayb ka tahay wadarta Deynta ee shirkadda, waxa ayna sidoo kale jira daymaha
muddada-gaaban oo lagu khaldo laakin ay kala duwan yihiin xagga shaqada iyo
sid ay u shaqeeyaan .waxa ayna siisa aragti qiime leh oo ku saabsan
ballanqaadyada maaliyeed muddada-dheer
ee shirkadda/ururka.
Fg: deynta muddada dheer waa deymaha lagu bixiyo wixii ka badan 12 bilood{1
sanno}. Waxaana loo bixiyaa si qaybo ah. waxaana lagu diwaan-galiyaa xaashida
deelitirka ee shirkadda. Waxa ayna qayb ka tahay wadaraha deymaha ee shirkadda.
Tusaalayaasha Deynta muddada-dheer:
Waxaa jira dhowr tusaale oo ah Deynta
muddada-dheer oo ay ganacsiyadu ama shirkaduhu la kulmi garaan, tusaalooyinkaas
waxaa ka mid ah:
- Amaahda muddad dheer: waa amaahda la bixiyo ee ay bixiyaan
shirkadaha maaliyeed waxaana ka mid ah amaahada guri, amaahada ganacsi,
maalgalinta qalabka, iwm.
- Amaahda guri: marka ay shakshi ama shirkad iibsado hanti
ma-guurta ah sida: guri, waxa ayna badanaa qaataan deyn muddo dheer si
ay u maalgaliyaan iibsiga guriga.
- Curaarta {bonds}: shirkaduhu waxa ay soo saari garaan curaar si ay kor u
qaadaan raasamaalkooda, Kuwaas oo ah aaladaha deynta muddada-dheer oo leh taariikh lacag bixin
go’an. Curaartu waa deynta laga helo maalgaliyaha lana siiyo deyn qaataha sida shirkad ama dawlad
ka dibna oo u isticmaalo si uu umaalgaliyo ganacsigiisa.
- Deymaha kirada: heshiisyada ijaarka muddad-dheer sida goobta
xafiiska, ama qalabka waxa ay dhalin karaan deymo muddo dheer. Deymahaan waxaa
loo tixgaliyaa inay yihiin deyn
muddo-dheer, waxa ayna leeyihiin lacag tacwiid ah haddi ay alaabtu xumaato.
- Deymaha caashuurta ah: deymaha caashuurta ee dib loo dhigo waxa ay ka
dhalan kartaa marka ay shirkadu dib u dhigto bixinta caashuurta muddooyinka soo
socda, sababo la xiriira kala duwanaansho xagga xisaabaadka iyo heerarka
cashuurta.
- Deymaha hawlgabka ah: shirkado ayaa bixiyaa qorshayaal hawlgabka ah sida: caymiska daryeelka cafimaad iyo caysmi nolosha, waxa ayna ka helaan hawlgabkaas faa’ido qeexan, waxaana leeyihiin deyn muddo dheer si ay bixiyaan lacagta mustaqblka ee hawlgabka hadalkaas oo ku socda macmiilka caymiska a siiyey.
Isticmaalka Deymaha muddada-dheer
Deymaha
muddad-dheer waxa ay adeegaan ujedooyin kala duwan, waxa ayna saameeyn ku
leeyihiin ganacsiyada iyo shakhsiyaadka labadaba. Waaana kan qaar ka mid ah
faa’idooyinka muhiimka ah ee deynta muddada-dheer waxaana ka mid ah:
1.maalgalin
maaliyeed: ganacsiyadu waxa ay inta badan ku tiirsan
yihiin deymo muddo foog si ay u maalgaliyaan mashaariicdooda.
daynta
muddada-dheer waxa ay u oggalaanaysaa gaancsiyada inay maalgaliyaan hantidooda
maalgashi la taaban karo sida dhul hellida, ballaadhinta shaqada, maalgalinta
cilmi baarista iyo horumarka, iibsashada qalab cusub. Deynta muddada-dheer waxa
ay u saamaxaysaa ganacsiyadu inay
Maalgalin maaliyeed sameeyaan
iyagoo iaalinay socodka acagta caddaanka ah ee hawlaha maameedka ah.
2. Maaraynta
Socodka lacagta: deynta muddada-dheer waxa ay ka caawisaa inay gaancsiyadu inay si
wax-ku-ool ah u maareeyaan socodka lacagta cadaanka ah, sida maaraynta alaabta,
suuqgeyn iwm.
Isticmaalka
ikhtiyaarka maalagalinta muddada-dheer , shirkaduhu waxa ay faafin karaan
bixinta deymaha waqti ka dib. Taas oo yareenaysaa culyaska degdegga ah ee
kaydkooda lacageed.
3.
Qaab-dhismeedka raasamalka: deynta muddada-dheer waxa ay ka koobantahay qaybo muhiim ah oo kamid ah
qaab-dhismeedka raasamaalka ee shirkadda, taas oo loola jeedo isku darka deynta
iyo sinaanta maalgalinta.
Ganacsiyadu
waxa ay hormarin karaan qaab-dhismeedka maaliyeed si ay u kaaraan dheelitir-naan
u dhaxaysa deynta iyo sinaanta. Taas oo muhiim u ah ilaalinta xassillonida
maaliyeed, maaraynta khataraha, iyo sare u qaadida qiimaha saamiyada ee
shirkadda.
4. ballaadhinta
iyo kobaca: deymaha
muddada-dheer waxa ay awood u siinayaan gaancsiyada inay raacaan fursadaha
ballaarinta iyo koritaanka shirkadda. Haddii ay tahay la wareegid shirkad kale,
qelitaanka suuqyo cusub, maalgalin mashaaric ribxi/faa’ido leh. Deymaha
muddada-dheer ayaa bixiya illaha dhaqaale ee laga maarmaanka u ah balladhinta
iyo kobaca shirkadda.
5. qorshaynta
caashuuraha: deymaha muddada
-dheer sida deymaha cashuraha ee dib loo dhigay ayaa saamayn ku leh qorshaynat
caashuurta. Ganacsiyadu waxa ay si xeladaysan u maarayn karaan waajibaadkooda
caashuurta ah iyagoo dib u dhigaya bixinta cashuuraha, bixin doonana
mustaqbalka fog, si ay u yareeyaan deymaha cashuuree ee hadda lagu leeyahay.
Tani waxa ay gacan ka qaadanysaa wanaanjinta socodka lacagta cadaanka ah iyo
bixinta fursado keydinta cashuuraha.
Fg: caashuurta dib u dhigida waa xeelad fiican oo kaa caawinysaa inaad
lacagta caddanka ah maamusho, laakin waxaad mushkilad ah inaad ku daahdo lacag
u dhigida taas oo khatar u keenaysa ganacsigaagu in ay dawladu dacwad ku qaado taas oo buuq kugu furaysa, Oo
uu kharash badan kaaga bixidoonto.
Gunaanad{conclusion}.
Gab-gadii
waxaan dhihi lahaa deymaha muddada -dheer waxa ay u taagan yihiin waajibaad
maaliyeed oo soconaya waxka bdan 1 sanno lagu bixinayo, waxa ayna dawr
muhiim ah ka ciyaaraan go’aan ka gaarista maaliyeed ee ganacsiyada iyo
shakhsyaadka .waxa aya ka kooban tahay noocyo kala duwan sida deymaha
muddada-dheer, curaarta , kirada, deymaha hawlgabka ah, deymaha cashuurta ah.
Fahamka iyo
maaraynta deynta muddada-dheer ayaa muhiim u ah
ganacsiyada si ay u maalgaliyaan maalgashiga, maamulaan socodka lacagta,
iyo ilaalinta xaqnimada. Iyadoo loo tixgalinayo isticmaalka saamaynta deymaha
muddada-dheer ganacsiyadu iyo shakhsiyaadka waxa ay gaari karaan go’aamo xog
ogaal ah waxa ayna ilaalin karaan xasiilonida maaliyeed ee mustaqbalka fog
...... MAHADSANID.
Comments