Hordhac
Maqaalkeenu
waxa uu ka hadli doona liability oo luqada somaliga lagu dhaho {deynta}.
waxaana inta aan kuguda jirno maqaalkeena kaga hadli doonaa:
- Waa maxay qeexitaanka
liabililty{deynta}.
- Intee
qeybood ayey ukala baxdaa deyntu.
- Iyo waa maxay tusaalayaasheeda.
Qeexitaanka liability{deynta}
Deyntu marka loo fiiriyo dhinaca maaliyadda iyo
xisaabaadka waa tixraac waajibaadka ama deymaha
oo uu urur ama qof ku leeyahay dhinac kale.
Deyntu waxa ay ka imaan karaan wax kala iibsiga ama
dhacdooyin hore. Waxaana la filayaa in dejintooda ama iskabixindoontooda ay ku
lug leedahay wareejinta hantida, ama iibinta alaabyada iyo adeegyada. Deyntu waa waxkasta ama sheywalba oo qof ama shirkad
lagu leeyahay. badanaa waaxa ay noqotaa
lacag.
Deynta waxaa lagu xaliyaa waqti ka dib iyadoo loo
bixinayo qaybo ahaan, iyadoo oo loo marayo ama laga bixinayo faa’diooyinka
dhaqaale ee ay shirkadu ka hesho lacagta ay maalagaliso,ama alaabta iyo
adeegyada ay iibiso.
Deyntu waa
mas’uuliyad sharci ama qaraaraad maaliyeed oo qofku ama shirkadu khasab
ku tahay inay fuliyaan musataqbalka, waxa ayna badanaa ka dhalataa natiijada hashiisyada qandaraaseed, waajibaadka
ganacsi, ama xitaa hawlaha ganacsi ee
caadiga ah. Asal ahaan deyntu waxa ay ka dhigan tahay sheegashooyin hantida
taas oo ay noqon karto labo qaybood
deynta muddada gaaban{short term} iyo deynta muddada fog{long
term}
Deytu waxaa lagu barbardhigaa lidkeeda oohantida{asset} ah. waxa ayna
isku yihiin cagsi. Deyntu waxaa loola jeeda alaabta ama lacagta lagugu leeyahay
ama lagu amaahay, halka hantidu ay tahay lacagta ama alaabta aad adiga ama shirkadaadu leedahay.
Fg: deyntu qeexitaan fudud aan kugu
sheegi karo waa in uu qofku ama shirkadu ee alaab ama lacag kasoo qaadato
shirkad ama urur kale iyadoo u abalan qaadaysa inay kusoo bixindoonta deyntaas
muddada loo jaangooyey.
Qeybaha Deynta {liability}
Shirkadu waxa
ay ukala qaybiyaan deymahooda labo qaybood, waxa ayna la xiriiriyaan deymaha ay
soo qaadataan labada qaybood iyagoo u eegaya calaamadaha ay la wadaagan, waxa
ayna kala yihiin
1. deyn muddo dheer{long
term/ non-current laibilities}.
2. deyn muddo gaaban {short
term/ current liabilities}.
3. deymaha ku jirka ah {contingent liabilities}.
Deymaha muddada
fog waa deymaha wixii 1 sanno ka badan ku dahood lagu bixin doono, deymaha muddada
gaaban waa wixii 1 saano ka yar lagu bixin doono. Kadibna waxaa ka sin
doona fahfaahin intaa ka badan waa sidatan
1. Deynta muddada gaaban{short
term liability}:
Deymaha mudda
gaaban waxaa loola jeeda waa deymaha ee ay shirkadu ama ururku soo qaato
iyadoo la rabo in lagu xalliyo ama ku
bixiso 1 sanno ama ka-yar ku dahood. Deymahaan waxa ay qayb muhiim ah ka
yihiin waajibaadka maaliyeed ee shirkadda, waxaana lagu qoraa dhinaca bidix ee buuga shirkadda. Short term
liability waxaa sidoo kale loo yaqaan current liability sababta oo ah {waxa
ay ka timaaday hawlo ganacsi oo hore oo leh lacag bixin hadda ah ama lacag
bixin muddo ka yar sannad gudaheed ah}.
Dadka
faleeqaayasha ah waxa ay hubiyaan inay shirkadu heysato lacag caddan ah oo ku
filan inay iskaga bixiso deymaha hadda lagu leeyahay kuwaas oo hal sanno ku eg
muddada la bixinayo, deymaha muddada gaaban waxaa kamid ah:
- KHarashka
mushahar bixinta.
- Biilasha
tamarta{ korontada, biyaha iyo shidaalka}.
- Xisaabaaadka
la bixinayo[ waa supplier lacagta uu nagu leeyihiin].
- Adeegyada
billa ah ee shirkadda.
- Caashuurta
dakhliga.
- Kharaashaadka
soo kordhay.
Fg: fahmida deymaah muddada-gaaban ee shirkadda ayaa muhiim u ah qiiimeynta
dhaqdhaqaaqa iyo caafimaadka maaliyeed. Kadib markaas ayey shirkadu falaqayn ka helaysaa awooda ay leedahay
shirkadu inay kasoo baxdo deymaah muddada gaaban oo ay si hufan u maamusho raasamaalka shaqo.
2. deynta
muddada dheer{long term liability} :
deynta muddada-dheer Waxaa loola
jeedaa waa deymaha maaliyeed ee la filayo in lagu bixiyo muddo ka badan hal
sanno. Waxaana dhihi kartaa waa deymo khasab ah in lagu bixiyo qeybo sababta oo
ah hal mar lama bixin karo, waxa ay saameenaysaa kharash bixinta ee shirkadda
haddi hal mar la bixiyo, sidaas darteed siyaasad dejiyaashu waxa u bixiyaan
dufcado iyagoo qiimeenya muddada ay ku qaadanayso inay iska bixiso deyntaas. Lakayaabaa
inay qaaato 1 sanno ilaa 5 sanno wixii
la eg.
Long term
liability waxaa sidoo kale loo yaqaan non-current liability taas
oo u tagan in aan lagu bixin karin denytaan muddo 12 bilood wax ka badan, waxa ayna
dhalinaysaa inay shirkadu qaaabayso hab ay ku bixin lahayd deyntaas,
iyadoo aan saamaynayn raasamaalka shirkadda ama loo baahnayn in hantida
shirkadda qaar ka mid ah la iibiyo si deyntaas loo bixiyo.
Deynta mudda dhee
waxa ay muhiim u tahay in la ogaado ganacsiyada si ay u maalgaliyaan hawlahooda , Waxaa kamid ah
deynta mudda dheer tusaalayasheeda :
-
Amaahda bangiyeed.
-
Kirada .
-
Curaarta.
-
Caanshuraha dakhliga oo dib loo dhigo.
-
Deymaha mudda dheer.
3. deymaha shardi ku jooga ah {contingent
liabilities}:
Deymaha
joogtada ah waa deymaha imaan kara
mustaqbalka, iyadoo ay ku xiran tahay natiijada dhacdooyinka qaarkood.
note :Dhacdooyin kaas waa dhacdooyin caadi ah oo laga yaabo inay dhacaan
ama inaysan dhicin.
Deymaha shardi
ku jooga ah waa la diwaangaliyaa oo waa lagu qoraa buuga shirkadda sababta oo
ah waxa ay mathalaan deymo maaliyeed oo surtagal ah inay dhacdo oo ay saameyn
karaan shaqada maaliyeed ee shirkadda, laakin waa koorma ayey dhacaysaa
saameyntaas ? jwb : Waa marka ay noqdaan deymo run ah.
Qabta saddexaad
ee deymaha mid saa U caan u ah , dadka maaliyada falaqeeyana si aad uma
isticmaalaan sababta oo ah, waa deymaha shardi ku jooga ah waxaana laka wadaa
waxa ay u baahantahay shuruudu inay dhacaan si loo helo. Laakin taa lakama
waddo in faraha laga qaado, maya caksigeeda weeye waa laga sii taxadaraa, waa
la isku diyaariyaa marka ay imaan doonto, haddi ay dhacdo diyaar baa utahay
waxaana ogtahay saamaynta ay kugu smaynsayso, haddi aysan dhicinna kawasii
fiican ba mushkilad aan dhicin baad ka
hortagtay dhici taan keeda.
Deynta shardi
ku joog ah waxa ay kamid tusaalooyin keeda oo la dhihi karo tani waa deyn
shardi ku jooga ah waxaana kamid ah :
-
Dacwadaha suur-tagalka ah: marka ay shirkadu gasho muran sharci, waxaa
jiri kara khasaaroyin maaliyeed haddii dacwada laga guulaysto, shirkaddana
waxaana lagu khasbi karaa inay bixiso magdhaw, taas oo cadaadis saaraysa
maaliyada shirkadda ilaa inta xukunta kama dambayskiisa lagaarayo.
-
Dammaanad qaadka: haddii ay shirkadu bixiso damaanad deymo,
ijaar ama waajibaad maaliyeed dhinaca kale, waxaaa khasab ku noqonaysaa
mid-ku-meel gaar ah oo mas’uul ka ah bixinta deymahaas haddi uu dhinaca kale ku
guul-daraysto.
-
Ballan qaadyada hoos-u-dhigga: marka
laga hadlayo kuwa wax-u-qora ah ee bixinta damaanada, waxaa laga yaaba inay
leeyihiin deymo joogta ah ilaa bixinta deyta si buuxda loo diwaan galiyo.
-
Daamanad qaadka badeecada: waa daamand ay shirkadu ku bixiso
badeecadeeda, waxa ayna ku kicinaysaa mas’uuliyad maadaama laga yaabo inay
bixiso dayactir, badelaad, ama lacag celin haddi ay badeecadu xumaato ama
ciilad ku timaado.
-
Nadiifinta deegaanka: haddii shirkadu leedahay warshada soo-saarto
badeecad deegaanka khatar u geenaysa , waxaa laga yaaba inay lahaato deymo
joogta ah oo la xiriira kharashyada nadaafad deegaanka. TUSAALE shirkadaha
shidaalka soo saara.
Fg: waxaa muhiim ah inaan ogaano iyo diwaangalino deymaha lama filaanka ah,
kana soo saarno deymaha dhabta ah waxaana lagu qoray buuga shirkadda si ay
daneenayaasha ama maalgashiyaasha shirkadda daaha- u- furaan xog ku saabsan
khatarah ka imaan karta shrikadda deynta shardi ku joog ah.
Tusaalayaasha Deynta
Deyntu waa qayb
muhiim ah oo ka mid ah xisaabinta maaliyeed ee shirkadda taas oo ka dhigan inay
maamusho deymaha shirkadda. Deynta waxaa lagu qoraa dhinac bidix ee buuga
waaxaana lala ak qoraa hantida{asset}, hadhowdiina kala jarga hantida iyo
raasamaalka ayaa deynta saafiga ah soo saara.
Deynta = asset{hanti}
- capital{rasamal}
Deymahaan waxa
ay ka imaadeen tacaamulo ama dhacdooyin hore waxa ayna ubaahanyihiin allabaryo
mustaqbalka ilaha dhaqaalaha.
Deyntu waxa ay
leedahay tusaalayaal badan, waxaana kasoo qaadan doona 7 tusaale ugu
caansan ay deyntu leedahay, waana sidatan.
1. Xisaabaadka
la bixin karo{account payable} :
Waxaana laka
wadaa waa xadka uu supplier ku leeyahay shirkadda alaabah ama adeegyada
ay ka hesho laakin aan weli la bixin.
2. Amaahda iyo kirada : waxa
ayna noqon kartaa lcagaha ay bangiyadu, hay’adaha maaliyeed ay amaah ahaan ku
siiyaan. Waxa ayna noqon kartaa mid muddo dheer sida: kirada guriga ama
mid muddo gaaban sida: khadadka deynta.
3. KHarashayda
soo kordha: waa kharashyada
ay shirkadu gashay laakin aan weli la bixin sida caashuuraha, mushaharka iwm.
4. Curaarta la
bixin karo: shirkaduhu waxa
ay soo saari karaan curaarta si ay usoo uruurriyaan raasamaalka. Curaarta la
bixinkaro waxaa loo qaadanayaa deyn muddo dheer lagu bixinkaro.
5. Dakhliga dib
loo dhigay.
6. Caashuurta
dakhliga.
7. Xidhiidhka
macaamiisha.
Fg: waxaa muhiim ah inaad xasuusanaato in bangiyada ama hay’adaha maaliyeed
aad deynta ka qaadansyo inay ku saaranayaan dulsaar damaanad ah haddii aad ka
dhib dhacdo muddada bixinta lagu tala galay, adigoo soo raacsiinaya qaddarkii
asaasiga ahaaee deynta.
Conclusion{gunaanad}.
Deyntu waa waajibaad maaliyeed ay shirkadu gasho si
ay iska fujiso nuqsaanta raasmaalka saaran, waxa ayna kasoo qaadataa shirkad,
qof, ama urur. Iyo sidoo kale waxa ay deymuhu ka dhasaan waxkala iibsiyo hore.
Waxaana loo
kala saaraa deymaha deymo muddo gaaban lagu bixin karo iyo deymo muddo dheer
lagu bixin karo, waxaan sidoo kale jira qayb saddexaad oo aan sidaa caan u
ahayn laakin waxa ay ka tirsan tahay qaybaha deynta waa deynta shardika ku
xiran. Saddexda qaybood ee deynta waxa ay leeyihiin calaamado lagu karto iyo
qaabab loola tacaamulo, waxa ayna taas ka caawisaa ama keenaysaa xasillid
maaliyeed ee shirkadda.
Deyntu waa
fikrad laga maarmaan u ah qaybaha kala
duwan ee ay ganacsiyada, sharciyada, iyo caymiska. Haddi aysan jri lahayan deymo
waxaa nagu adkaan lahayd inaan horumarno ama shaqaysanno, laakin taa lakama
wado inay tahay ficil iska fudud oo uu qofkasta samayn karo waa arin khatar ah
oo ubaahan maamulid iyo in laga fakiro sida loola tacaamuli lahaa khataraha ka
dhalan karta.......... MAHADSANID.
Comments