Fixed asset ama
sida luqada somaliga lagu dhaho hantida go’an, waa qayb muhiim ah oo ka
mid ah qaybaha hantida, waxaana lagu qoraa xaashida
dheelitirka ee shirkadda, oo ka dhigan maalgashi wakhti-dheer ah oo qiimo u leh
ganancsigaaga muddada dheer.
Maqalakan waxa
uu kaaga sahmin doonaa in uu faham guud kaa siiyo hantida go’an, oo ay
ku jirto qeexitaankeeda, qaybaheeda, qaacidadeeda, waxa ayna sidoo kale bixin
doontaa tusaalayaal si aan u muujino muhiimadooda xisabaad xireed.
Qeexitaanka hantida go’an{fixed
asset}
Hantida go’an
waa hantida la taaban karo oo ay shirkadu leedahay, oo ay u adeegsato
hawlaheeda gaancsi si ay u siiso addegyada iyo alaabada macamiisheeda, uagan
caawiso kor u qaadida dakhliga. Hantida go’an oo ay ka mid yihiin qalabyada,
warshadaha, dhulalka iyo geedaha ay shirkadu leedahay, waxaa loo
tixgaliyaa inay yihiin hantida go’an.
Hantid go’an
waxaa sidoo kale loo yaqaan hantida ma guurtada ah oo ah hantida aan la taaban
karin oo aan la iibin karin, oo ay shirkadu leedahay oo ay soo iibsatay, una
isticmaasho si ay dakhli u soo saarto ama u taageerto hawlaheeda muddo dheer.
Hantidan laguma talagalin in la iibiyo inta lagu guda jiro habka caadiga ah ee
ganacsiga.
Hantida go’an
waxaa lagu qoraa xaashida haraaga{balance sheet} ee shirkadda, iyadoo
laga soocayo qaybaha kale ee hantida oo ah hantida hadda jirta{current
asset}.
Qaybaha Hantida Go’an.
Hantida go’an
waxa ay ukala baxdaa qaybo kala duwan oo badan, waxa ayna badanaa ku xiran
yihiin hadba nooca ay shirkadu tahay, iyo hantida ay leedahay. Laakin waxaa
dhihin karnaa waxaa jira labo qaybood oo
asaasi u ah , waxa ayna kala yihiin
1. Hantida la taaban
karo:
Hantida la taaban karo Waa hanti jireed,
waxaana loola jeedaa waa hantida muddada dheer raagta ee ay shirkadu ama ururku
hayso, hantidaas oo leh alaab jireed raagta iyo cimri dheeri ka badan hal xilli
xisaabin. Hantidaan waxaa loola adeegsadaa soosarida iyo gaarsiinta badeecadaha
iyo adeegyada, waxa ayna faa’ido dhaqaale siiyaan hay’adaha ama shirkadaha
waqti ka dib. Waxaa kamid ah tusaalayasheda:
-
Dhulalka iyo dhismayaasha: waxa
ayna ka koobanyihiin hantida iyo dhulalka ay shirkadu leedahay, sida:
xafiisyada, bakhaarada, warshada, dhulala ganacsi, goobaha waxa soo-saarka iwm.
-
Mashiinada iyo qalabka: waxaana ka mid ah waxa kasta ay shirkadu ku
shaqayso sida: mashiinada, baabuurta, motoorada, kumbiyutarka , qalab
warshadeedka, iyo wax kasta oo hawl gal ganacsi loo isticmaalo.
-
Alaabooyinka iyo aqabka: waxaana ka mid ah : kuraasta, miisaska,
fadhiyada, khaanadaha, nalalka, saqafka, iyo waxkasat ganacsi loo isticmaalo.
- Hagaajinta kirada: waa arimaha la xiriira marka ay shirkadu
kirayso hanti aysan faa’ido badan ka helin, sidaas darteed way kireeyaan si ay
dakhli xoogga nool ka samayso.
Intaa kor ku
xusan waxa ay ka mid yihiin tusaalyasha hantida la taaban karo, waxa ayna ku
xiranyihiin qiimo-dhimis taas oo qoondenaysa khaarshka noloshooda waxkartaka
leh, maareynta saxda ah iyo daayctirka ayaa laga maarmaan u ah si loo xqiijiyo
cimrigooda, oo kor loo qaado qiimaha ay ganacsiga ku leeyihiin
2. Hantida aan la
taabin karin:
Hantida aan la
taabin karin waa hantid aan jirka ahayn ee muddada dheer ay leedahay shirkadu
ama urur, laakin qiimo leh waxa ayna
iibisaa faa’idooyin dhaqaale muddo dheer.
Iyadoo ka duwan hantida lao
taaban-karo, hantida aan la taaban karin
si sahlan ma muuqato ama lama qiyaasi karo. Waxa ayna caadi ahaan ka dhalataa
xuquuqaha garaadka ama sharciga ah, waxa
ayna lama huraan u yihiin guusha iyo
faa’idada tartanka ganacsi. Waxaana ka mid ah tusaalaysheda:
-
Shatiyada iyo franchises: heshiisyada shatiyada ama xuquuqaha ganacsi oo
siinaya shirkadda xuquuq gaar ah ama in uu isticmaali garo magac gaar ah,
iyadoo xuquuqdaas dawladda ka dabanaya, marka loo ansixiyo oo uu magacaa ama xuquuqdaa gaancsi
gar u noqonayo.
Fg:haddii ay shirkad
kale isticmaasho magacaas ama xuquuqaha gancasi ee adiga gaar ku aha waa la
ganaaxi doonaa shirkadoodana waa la xiri doonaa.
-
Hanti caqliyeedka: hanti caqliyeedku waxa ku jira xuquuqaha
daabcada, calaamdaha ganacsi, shatiyada, iyo siraha ganacsi ee bixinta iyo
ilaalinta ikhtiraacaadka, shaqooyinka aslaka ah, dhaqamada ganacsi ee gaarka ah
iwm.
-
Software : software-ka lahelay ama gudaha lagu sameeyey ee loo
siticmaalo arrimo kala duwan sida
hawl-gallada, maamulka, naqshadaynta, iyo adeegida macamiisha. Waxaa loo arkaa
hanti go’an aan la taaban karin.
-
Xidhiidhka macaamiisha: marka ay shirkadu hesho ganacsi kale, waxaa
laga yaabaa in ay u aqoonsato qiimaha saldhiga macamiilka oo ah hantida go’an
oo la taaban karin, taas oo ku salaysan daacadnimadda macamiilka iyo dakhliga
mustaqbalka.
Qiimaha
maaliyeed ee hantida aan la taaban karin ayaa sida caadiga ah ka muuqata
xaashida dheelitirka iyada iyo qaybteeda kale, waxaana la dhimi karaa ama lagu
qaadi karaa imtixaano liidato si loogu xisaabtamo nolooshooda ama inta ay
shirkadda yaalaan faa’idooda ama hoos u dhaca qiimaha waqti ka dib.
Formulada hantida go’an
Habka loo
xisaabiyo hantida go’an waa hab toos ah waana tan:
fixed asset
= total asset - current asset –
intangible asset.
Hantida go’an =
wadarta hantida - hantida hadda - hantida aan la taaban karin.
Hadaba aynu
kala qaybino qaybaha qaacidanan:
1. Wadarta
hantida: waxaa loola
jeeda wadarta dhamaan hantida ay shirkadu leedahay. Waxaana ku jira labada qaybood ee hantida.
2. Hantida hadda
jirta: kuwani waa
hantida la filayo in lagu bedelo lacag caddaan ah ama la isticmaalo hal sanno
gudaheed.
3. Hantida aan la
taaban karin: waxa ay qayb ka tahay hantida go’an,
waana hantida aan jir lahayn oo aan lahayn waaxa jireed laakin leh qiimo
dhaqaale oo la taaban karo.
Marka current
asset iyo intangible asset aan
ka jarno total asset, waxaa noo
soo baxaya qiimaha hantida go’an oo dhabta ah oo ay shirkadu leedahay.
Qiimaha hantid
go’an ee markaa nosoo baxay waxaa ku diwaangalinaynaa xaashida dheelitirka
shirkadda, kadibna waxaa loo gudbinayaa hantiilaha shirkadda waxaana lagu
barbarshigayaa sannadkii hore wixii soo baxay, markaas ka dib baa la go’aamin
doona waxaa lagu smayn doono hantida go’an ee shirkadda taala.
Muhiimadda hantida go’an.
Hantida go’an
waxa ay muhiim u tahay maamulida iyo maaraynta hantida shirkadda, waxa ayna
lama huraan u tahay kobaca dhaqaale iyo guusha mustaqbalka fog ee shirkadda.
Waxa ayna bixiyaan qiimo tageera hawlgallada oo ay gacan ka geystaan faa’idada
tartanka ee shirkadda.
Waana kuwan
qaar ka mida ah sababaha ee ay hantida
go’an muhiim u a tahay :
i.
Qiimaha muddada dheer: hantida go’an waxa ay siisaa qiimaha muddada
dheer ee ganacsiga, iyadoo u suurtagelinaysa in uu dakhli soo saaro oo uu
taageero hawlihiisa muddada dheer.
ii.
Maalgalinta iyo kobaca: helotaanka iyo ilaalinta hantida maguurtada ah waxa ay ubaahantahay
maalgashi la taaban karo. Hantidaan ayaa lama huraan u ah kobaca ganacsiga iyo
fidinta.
iii.
Faa’idada tartanka: haysashada hanti ma guurto ah oo casri ah waxa
ay siin kartaa shirkadda tartan ah suuq. Tani waxa ay ka caawin kartaa
ganacsigu in uu soo jiito oo uu sii hayo macamiishiisa.
iv.
Maaraynta hantida iyo xakamaynta qiimaha: maaryanta saxda ah ee hantida laga maarmo si
loo xaqiijiyo isticmaalkooda ugu wanaagsan, lana yareeyo waqti dhimistooda.
Iyagoo si fiican u xakameenaya dhaqaalaha, ganacsiyadu waxa ay yarayn karaan
carqalada shaqada iyo ka fugaanshaha kharashada deeraadk ah.
v.
Go’aan-qadashada warbixinaha maaliyeed : qiimaynta dhabta ah iy ka warbixnita hantida
go’an waxa ay siinaysaa daneenayasha shirkadda inay helaan macluumaad qiimo lej
oo ku saabsan booska maaliyeed iyo wax-qabadka
ee shirkadda.
Fg :maaraynta wax ku-oolka ah iyo xisaabinta saxda ah ee hantida go’an ayaa
muhiim u ah kor u qaadida isticmaalkooda, loo xakameeyo kharshaadka, iyo
bixinta macmluumaad maaliyeed ee saxda ah ee go’aan ka qaadashada ah.
Gunaanad.
Gabgabadii
waxaan dhihi lahaa, hantida go’an ayaa lama huraan u ah ganacsiyada maadaama ay
bixiyaan qiime waqti dheer ah oo ay taageeraan hawlahooda. Waxaana loo kala
saaraa labo qaybood oo ah hantida la taaban karo sida :{dhul,
dhismayaal, mashiino, gaari} iyo hantida aan la taaban karin sida{ shatiyada,
xuquuqda daabacada, calaamdaha ganacsi, iwm} .
Hantida go’an waxa ay leedahay dawr muhiim ah, sabatana waxa
ay gacan ka geystaa faa’idada tartanka ee shirkadda, iyagoo awood siinaya inay
dakhli samaysan karaan. Maaranta saxda ah ee hantida go’an ayaa muhiim u ah
xakamaynta qiimaha, hagaajinta hantida, yaraynta carqaladaha hawlgalada, iwm.
Warbixinta saxda
ah ee hantida go’an waxa ay bixisaa macluumaad maaliyeed oo qiimo u leh go’aan gaarista,
waxa ayna ka caawisaa daneenayasha inay qiimeeyaan booska maaliyeed ee shirkadda
iyo waxqabadkeeda............................MAHADSANID.
Comments