Sidee buu Financial crises ka qaybqaata dumitaanka Ganacsiyada?

 Hordhac.

Financial crises ama sida luqada soomaliga lagu dhaho qalalaasaha maaliyeed :waxaa loola jeeda waa  khalakhal ku yimaaday xasilloonida iyo habsamka hab u socodka nidaamka maaliyadda ee gaancsiyada. Taas oo keentay hoos udhac dhaqaale oo ba’an, shilalka suuqyada , iyo luminta kalsoonida baahsan lagu qabo hay’adaha maaliyeed.

Hadaba maqaalkeenu waxa uu koobi doona oo aan kaga hadli doona maanta: waa maxay

  Ø Qeexitaanka qalalaasaha maaliyeed.

  Ø Noocyada ay leedahay.

  Ø Fahmida sababaha keena.

  Ø Tusaalayaasha qalalaasaha maaliyeed

  Ø Iyo sidee loo xalin karaa ama laga hortagi karaa ?

 

Qeexitaanka qalalaasaha maaliyeed.

Qalalaasaha maaliyeed waxaa lagu qeexaa waa hoos u dhac weyn oo ku yimaada qiimaha hantida, fashilka bangiyada, yaraanta lacagta, iyo hoos udhaca guud ee dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha. Waxa ayna uuna u dhici karaa misaan kala duwan maxalli ama gobol ilaa dhibaatooyin caalaami ah.

Qalalaasaha maaliyeed waxa ay keeni kartaa argagax baahsan iyo luminta kalsoonida nidaamyada maaliyadeed, waxa ayna keentaa kor u kaca xaaladaha muflisnimada

Qaybaha qalalaasaha maaliyeed.

Qalalaasaha maaliyed waxa ay u muuqan karaan qabab kala duwan, mid kasta waxa uu leeyahay astaamo u gaar ah iyo saamyn dhaqaale khaas u ah. qaar ka mid ah noocyada caadiga ah ee qalalaasaha maaliyeed waxaa kamid ah:

 

      1.   Qalalaasaha bangiyada: dhibaatoyinkan waxa ay ku lug leeyihiin fashilaad baahsan oo bangiga ka yimaada , taaso katimi: dhaqaale la’aanta, khataro xad daaf ah, ahaamda oo xumaata, luminta kalsoonida keydka, iyo cidhiidhi ku dhaca deynta. Taas oo keentay hoos-u-dhac xagga amaahinta iyo dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha.

 

       2.   Qalalaasaha lacageed: qalalaasaha lacageed waxa ay timaada marka lacagta waddanku ku yimaado hoos u- dhac degdeg ah oo lama filaan ah. taas inta badan ay ka timaado sicir -bararka,xisaab la’aanta akoonada lacagta, weerarro meel awaal ah oo lagy qaado lacagta, ama luminta kalsoonida lagu qabo nidaamka sarrifka lacagaha ee dawladda iyo qaabka ay u maamusho.

 

      3.   Qalalaasaha deynta madaxa-banaan : qalalaasahan waxa ay soo baxaan marka ay dawladu awoodi waydo in ay kasoo baxdo wajibaadkeeda deynta, tani waxa ay ka imaan kartaa arrimo isbiirsaday, sida heerarka deynta sare, maamul xumo maaliyeed, hoos udhac dhaqaale, iyo luminta kalsoonida maalgashayaasha. Kadibna waxa ay keenta walac/walal ku saabsan deyn-bixinta, hoos u dhigista qiimaha deynta, iyo baahida loo qabo kaalmo debedda ah.

 

     4.   Shilalka suuqa saamiyada: qalalaasaha suuqa saamiyada waxa ay imaan karaan marka uu jiro hoos u dhac weyn oo degdeg ah oo ku yimaada qiimaha suuqa saamiyadda, sida caadiga ah oo ay weheliso iib-is-iibsi weyn oo saamiyada ah. shilalkani waxa ay inta badan ka tarjumaan lumitaanka kalsoonida maalgashayaasha, hoos u dhac dhaqaalaha, ama qiimayta keydka ee ay wadaan xumbo meel awaal ah.

 

      5.   Shilalka suuqa guryaha: dhibaatooyinkan waxa ay soo baxaan marka oo hoos u dhac ku yimaado suuq guryeynta, taas oo lagu garto hoos u dhac qiimaha guryaha, heerka la wareeguda guryaha oo sarreya, iyo hoos u dhac dhaqdhaqaaqa dhismaha. Waxa keeni karta arrimo ay ka midyihiin amaahid-xad-dhaaf ah,  iyo dheelitir la’aan ku timi dhaqaalaha.

Suuqa guryeynta: waxa loola jeedaa sahayda iyo baahida loo qabo guryaha, badanaa dal ama gobol gaar ah. Qodobbada ugu muhiimsan ee suuqa guryeynta waa celceliska qiimaha guryaha iyo isbeddelka qiimaha guriga.

      6.    Dhibaatooyinka Hantida ma-guurtada ah: Kuwani waxay dhacaan marka uu hoos u dhac weyn ku yimaado qiimaha hantida maguurtada ah, taasoo keenta hoos u dhac ku yimaada hawlaha dhismaha, kor u kaca guryaha, iyo hoos u dhaca dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha. Tani waxay ku dhici kartaa arrimo ay ka mid yihiin dhisidda xad-dhaafka ah, mala-awaalka, ama hoos u dhaca baahida hantida ma-guurtada ah

FG: Qodobadan kor ku xusan waaa inta ugu caansan qaybaha qalalaasaha maaliyed, Waxaan muhiim ah in la ogaado in qaybahani aysaan ahayn kuwo-si-dhaafsan, oo inta badan ah, dhibaatooyinka maaliyeed waxaa keena sababo kala duwan taas oo dhalinaysa in ay kala duwnaadaan qaybaha iyadoo ku xiran hadba qofka qalaalaashuhu hayo. Waxaana muhiim ah in la falaqeeyo arrimaha hoose si lo fahmo dabeecadda iyo saameynta ay yeelan karaan.

Fahmida sababaha dhaliya qalaasaha maaliyeed.

 Dhibaatooyinka maaliyadeed waxay dhici karaan sababo dhowr ah awgood, oo ay ku jiraan laakiin aan ku xaddidnayn:

 

1. Dhaqaale-xumo : Waxa ay iman karaan marka ay is-waafajiyaan baahida iyo bixinta badeecadaha iyo adeegyada, taasoo keenta sicir-bararka ama qiimo-bararka. Tani waxay ku dhici kartaa arrimo ay ka mid yihiin amaahda xad-dhaafka ah, kharashka xad-dhaafka ah, ama lacagta la qiimeeyo.

 

2. Daciifnimada qaabdhismeedka: Kuwani waxay ku dhici karaan cilladaha nidaamka maaliyadeed, sida xeerarka daciifka ah ama habdhaqanka maaraynta khatarta oo aan ku filnayn. Tani waxay ka dhigi kartaa nidaamka mid u nugul shoog waxayna u horseedi kartaa luminta kalsoonida nidaamka.

 

3. Arrimaha dibadda: Kuwaas waxaa ka mid noqon kara isbeddellada dhaqaalaha adduunka, isbeddelka heerka dulsaarka, ama dhacdooyinka juqraafiyeed. Arrimahan ayaa saameyn weyn ku yeelan kara nidaamka maaliyadeed, taasoo horseedi karta luminta kalsoonida iyo hoos u dhaca dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha.

 

4. Qodobbada hab-dhaqanka: Kuwaas waxa ka mid noqon kara maskaxda xoolaha, raynrayn aan caqli-gal ahayn, ama kalsoonida xad-dhaafka ah. Arrimahani waxay u horseedi karaan khatar-qaad xad-dhaaf ah, taas oo abuuri karta xumbo oo ugu dambeyntii keeni karta dhibaato dhaqaale.

Tusaalayaasha qalalaasaha maaliyeed

Taariikhda oo dhan, waxaa jiray dhibaatooyin dhaqaale oo badan oo dhacay. Tusaalooyinka aadka loo yaqaan waxaa ka mid ah:

   Ø Niyad-jabkii Weynaa ee 1930-kii.

   Ø Xiisaddii Maaliyadeed ee Aasiya ee 1997-kii.

   Ø Xiisaddii Maaliyadeed ee Caalamiga ahayd ee 2008.

   Ø Qalalaasaha Aagga Euro ee 2010.

   Ø Dhibaatada Deynta Latin America ee 1980.

   Ø Xiisaddii Maaliyadeed ee Ruushka ee 1998,

   Ø iyo Dot-Com Bubble horraantii 2000-aadkii.

Dhammaan kuwan waxay ahaayeen tusaalayaal dhab ah oo ku saabsan xasaradaha maaliyadeed oo saameyn weyn ku yeeshay dhaqaalaha adduunka.

 sidee looga hortagi karaa qalalaasaha maaliyed ?

Hagaajinta xasaradaha maaliyadeed waxay caadi ahaan u baahan tahay isku darka qiyaasaha muddada-gaaban iyo muddada dheer. Muddada gaaban, dawladaha iyo bangiyada dhexe ayaa laga yaabaa inay u baahdaan inay bixiyaan maalgelin degdeg ah iyo lacag-bixinno si loo xasiliyo suuqyada loogana hortago hoos u dhac kale oo dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha ah. Waxa kale oo laga yaabaa inay u baahdaan inay fuliyaan tallaabooyinka lagu soo celinayo kalsoonida nidaamka maaliyadeed, sida dammaanad-qaadyada dhigaalka iyo deymaha.

 

Mustaqbalka fog, dawladuhu waxay u baahan karaan inay wax ka qabtaan sababaha asaasiga ah ee dhibaatada, sida heerarka deynta aan sii jiri karin, kobaca dhaqaalaha oo daciif ah, ama xasillooni darro siyaasadeed. Tani waxay u baahan kartaa dib-u-habayn qaab-dhismeed si loo hagaajiyo tartanka dhaqaalaha, loo yareeyo deynta dadweynaha, iyo xoojinta sharciyeynta maaliyadeed iyo kormeerka.

 

Iskaashiga caalamiga ah ayaa sidoo kale laga yaabaa inay lagama maarmaan noqoto si wax looga qabto isku dheelitir la'aanta maaliyadeed ee caalamiga ah iyo ka hortagga faafitaanka faafitaanka maaliyadeed ee xuduudaha. Ugu dambeyntii, waxaa muhiim ah in la hubiyo in xiisad kasta laga barto casharro si looga hortago dhibaatooyinka la midka ah ee mustaqbalka.

 

 

Gunaanad.

Mid ka mid ah sababaha ugu waaweyn ee dhibaatooyinka maaliyadeed waa halis xad dhaaf ah oo ay qaadaan hay'adaha maaliyadeed. Tani waxay dhici kartaa marka ay machadyadu qabtaan hawlo aan si sax ah loo nidaamin ama marka ay qaataan awood badan. Intaa waxaa dheer, dhibaatooyinka maaliyadeed waxaa kicin kara dhacdooyinka dibadda sida kor u kaca qiimaha dulsaarka, isbeddelada degdega ah ee sarifka, ama hoos u dhaca lama filaanka ah ee qiimaha hantida.

Si looga hortago dhibaatooyinka maaliyadeed inay dhacaan, siyaasad dejiyayaashu waa inay qaataan hab firfircoon oo lagu maareeyo khatarta. Tan waxaa ka mid ah fulinta xeerarka hubinaya in hay'adaha maaliyadeed ay u shaqeeyaan si badbaado leh oo badbaado leh, iyo sidoo kale in ay leeyihiin nidaamyo kormeer iyo ilaalin adag oo la sameeyay. Intaa waxaa dheer, siyaasad-dejiyayaashu waa inay ka shaqeeyaan sidii ay u hubin lahaayeen in hay'adaha maaliyadeed ay haystaan ​​kayd raasumaal oo ku filan iyo dareere si ay uga hortagaan naxdinta.

 

Gabagabadii, dhibaatooyinka dhaqaale waa dhacdooyin qalafsan oo keeni kara cawaaqib dhaqaale iyo mid bulsho. Inkastoo ay yeelan karaan qaabab badan, waxay inta badan yihiin natiijada khatarta xad-dhaafka ah ee hay'adaha maaliyadeed iyo naxdinta dibadda. Si looga hortago dhibaatooyinka maaliyadeed inay dhacaan, siyaasad-dejiyayaashu waa inay qaataan hab firfircoon oo lagu maareeyo khatarta iyo inay hubiyaan in hay'adaha maaliyadeed ay u shaqeeyaan si badbaado leh oo xasilloon. Qalalaasaha cial ee 2008, iyo Qalalaasaha Aagga Euro ee 2010. Dhibaatooyinka kale ee maaliyadeed ee caanka ah waxaa ka mid ah Dhibaatada deynta Latin America ee 1980-meeyadii, Xiisaddii Maaliyadeed ee Ruushka ee 1998, iyo Dot-Com Bubble horraantii 2000-meeyadii ...................................... MAHADSANID